کشاورزی , منابع طبیعی , دامپروری
کشاورزی به تولید مواد غذایی و کالا از راه زراعت و جنگل داری و دامداری است. کشاورزی همان چیزی است که به ظهور تمدن منجر شد. مطالعهٔ کشاورزی به نام علم کشاورزی شناخته میشود.
کشاورزی شامل طیف وسیعی از تخصصها و فنون، از جمله راههایی برای گسترش زمینهای مناسب برای زراعت گیاه، حفر کانالها و فرمهای مختلف آبیاری میباشد. در دنیای امروز با نگرانیهای موجود و کمبود منابع، نیاز است تا کشاورزی را به سوی کشاورزی پایدار (مثلاً کشاورزی زیستی) یا کشاورزی فشرده (مثلاً صنعتی) پیش ببریم تا بتوانیم نیازها را در آینده برطرف نماییم.
زراعت مدرن، اصلاح نباتات، سموم، دفع آفات و کود و پیشرفتهای تکنولوژیک به شدت باعث افزایش بازده محصول میشوند ولی باید در نظر داشت که این محاسن در کنار عیوبی چون آسیب گسترده زیستمحیطی و اثرات منفی سلامت انسان حاصل میشوند.
شیوههای مدرن در دامپروی نیز به همین گونهاست یعنی با افزایش تولید گوشت ما مشکلاتی چون ستم به حیوانات و تبعات بهداشتی ناشی از آنتی بیوتیکها، هورمون رشد، و سایر مواد شیمیایی که معمولاً در تولید گوشتهای صنعتی استفاده میشود را داریم.
محصولات کشاورزی را میتوان به صورت عمده به غذاها، الیاف، سوخت، مواد اولیه، دارو و زینت آلات تقسیم نمود. غذاها عبارتند از غلات، سبزیجات، میوهها، و گوشت. الیاف عبارتند از پنبه، پشم، کنف، ابریشم و کتان. مواد خام مانند چوب.
مخدره عبارتند از تنباکو، الکل، تریاک، کوکائین. از دیگر مواد مفید توسط گیاهان، از رزین میتوان نام برد. سوختهای زیستی شامل متان از زیست تودهها، اتانول و بیودیزل. در سال ۲۰۰۷، حدود یک سوم از کارگران جهان در بخش کشاورزی شاغل بودند. اگرچه در سال ۲۰۰۳ تعداد کمتری در بخش کشاورزی مشغول بودند اما به دلیل آگاهی کشاورزی در سال ۲۰۰۸ این آمار به سرعت افزایش یافته.
همچنین در بخشهای دیگر کشاورزی مانند اقتصاد کشاورزی هم تعداد قابل ملاحظهای مشغول به کار اند.
با این که بیش از یک سوم جمعیت جهان در این بخش مشغول اند ولی این بخش تنها ۵٪ از سود خالص جهانی را به خود اختصاص دادهاست.
در بعضی از مناطق کره زمین، بعضی از قبایل درختان جنگلها را میسوزانند و یا قطع میکنند و فضایی را که قبلاً جنگل بودهاست، به زمینهای کشاورزی تبدیل کرده و در آن کشاورزی میکنند. البته این نوع کشاورزی چندان دوام نداشته و خیلی زود به دلیل رویش سریع درختان و گیاهان هرز دیگر و کم قوت بودن زمین، دست از کشاورزی میکشند و آن مکان را ترک میکنند و به محل دیگری میروند و در آن مکان هم همین کار را تکرار میکنند و این نوع کشاورزی کمکم باعث تخریب زیستبومهای جنگلی میشود. به این نوع کشاورزی در اصطلاح کشاورزی گذرا یا نوبتی گویند.
سیستمهای تولید دام :حیواناتی مانند قاطر، لاما، اسب، شتر، گاو، گوسفند و خوک و سگ را برای استفاده از گوشتشان و یا محصولات دامی (مانند شیر، پشم و …) پرورش میدهند. یک نوع پرورش، پرورش دادن دام در مراتع میباشد و آن در صورتی است که نتوان از آن زمین استفاده دیگری نمود که در این صورت دام را در مراتع رها میکنند تا از علوفه موجود در مراتع تغذیه نماید در عوض کود دامی حاصله میتواند برای مرتع مفید میباشد. تقریباً ۶۸٪ از مراتع دائمی مورد استفاده دام هستند.
فرایند تولید :• خاک ورزی: عمل شخم خاک را برای آمادهسازی کاشت و یا برای اختلاط مواد مغذی و یا برای کنترل آفات انجام میدهند. بهرهوری توسط با افزودن کود شیمیایی و کنترل علفهای هرز افزایش مییابد و خاک را بیشتر مستعد فرسایش، تجزیه مواد آلی آزاد، دی اکسید کربن و کاهش فراوانی و تنوع موجودات زنده میکند. • دفع آفات: شامل مدیریت علفهای هرز، حشرات و بیماری میشود. برای این کار از روشهای شیمیایی (حشره کش)، بیولوژیکی (کنترل بیولوژیکی)، مکانیکی (کشت)، و روشهای فرهنگی استفاده میشود. روشهای فرهنگی شامل تناوب کشت، وجین، پوشش محصولات زراعی، به زراعی، کمپوست، پیشگیری و مقاومت میباشد. روشهای غیر شیمیایی و پیشگیری بهتر است به این دلیل که باعث کاهش محصول نمیگردد و روشهای پیشگیرانهاست و روش شیمیایی تنها زمانی توصیه میشود که راه دیگری باقی نمانده باشد. • مدیریت: شامل هر دو منبع ورودیهای مواد مغذی هم برای تولید محصولات زراعی و هم دام است، و همچنین شامل روش استفاده از کود تولید شده توسط دام است. ورودیها میتواند شامل، عناصر شیمیایی، کودهای آلی، کود سبز، کمپوست و مواد معدنی باشد. همچنین تناوب و یا دوره آیش را باید در مدیریت در نظر گرفت. • مدیریت آب: در دنیا این که آب باران کافی است یا نیاز به منابع دیگری هم هست بسته به منطقه متفاوت می باشد.
منابع طبیعی :طبیعت دارای امکانات بسیاری است که تداوم زندگی بشر و کلیه موجودات بر روی زمین وابسته به آن است اما آنچه به عنوان منابع طبیعی در کشور ما از آن یاد میشود منابع تجدید شونده ایی هستند که ما از آنها بهرهبرداری میکنیم و عمدتاً به خاک، گیاه،درخت و آب محدود میشود یا بهتر بگوییم وجود خاک به معنی مالکیت بر زمین در آن عرصه، گیاه محدود به مراتع و درخت در جنگلها میباشد که جوامع بشری بهرهبرداریهای گوناگونی از آنها دارند.
در کشور ایران وظیفه حفظ، نگهداری و توسعه از عوامل منابع طبیعی به سازمانی تحت نظارت وزارت جهاد کشاورزی قرار دارد نام این سازمان با تغییرات صورت گرفته به نام سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور رسیده است در این سازمان وظایف اصلی به گروههای اصلی زیر تقسیمبندی شده است:
حفاظت از امور اراضی و مالکیت حقوق دولتی بر زمین میباشد. جنگلداری و جنگلکاری و حفاظت از جنگلهای کشور اعم از جنگلهای مناطق مرطوب شمال و یا سایر جنگلهای پراکنده در کشور و تشویق مردم به زراعت چوب. آبخیزداری و امور مراتع و بیابانهای کشور که در این گروه کاری اقداماتی جهت حفاظت از خاک و کنترل فرسایش به همراه اقداماتی برای اصلاح و بهرهبرداری از مراتع و جلوگیری از توسعه مناطق بیابانی کشور می باشد.
افزایش جمعیت، میزان تقاضا را برای منابع طبیعی بالا میبرد و بر محیطی که منشأ این منابع است، تأثیر میگذارد. منابع طبیعی، موادّ خام مورد نیاز انسان هاست و به دو صورت تجدید پذیر و تجدید ناپذیر در طبیعت وجود دارد. گروه اوّل به طور عمده از جانداران تشکیل شده و قابل جایگزینی است؛ مثل محصولات دامی، درختان، نخ و پشم. گروه دوم موادی هستند که در صورت تمام شدن قابل جبران نیستند یا زمان لازم برای آنها به قدری طولانی است که عملاً تجدید شدنی محسوب نمیشوند امروزه منابع طبیعی تجدید شونده در ابعاد مختلف زندگی بشر (اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و زیست محیطی) نقش مهمی راایفا مینمایند.
در اغلب کشورهای در حال توسعه در اثر تبدیل عرصه، گسترش بیرویه شهرها، توسعه غیراصولی صنعت، رشد فزاینده جمعیت و فقدان برنامهریزی مناسب برای نگهداری از منابع طبیعی، سطح این عرصهها کاهش یافته و در خطر نابودی قرارگرفته است. خسارات ناشی از این تخریب به شکلهای گوناگون از قبیل :جاری شدن سیلابها و شسته شدن خاک، پرشدن سریع مخازن سدها از رسوبات آبرفتی، افت سطح آبهای زیرزمینی، نابودی خاکهای حاصلخیز، تغییرات نامطلوب آب و هوایی و کاهش فرآوردههای جنگلی و مرتعی، بهم خوردن تعادل اکوسیستم به مخاطره افتادن روند طبیعی محیط زیست و حیات وحش، گسترش بیابانها و کویرها … ظاهر میگردد.
واژه دامپروری: دامپروری به دانش و فن مدیریت در پرورش،تغذیه واصلاح نژاد دام برای دستیابی به استانداردهای ملی و فراملی گفته میشود.به شخص حقوقی یا حقیقی که با استفاده از روش علمی، فنی یا تجربی به پرورش انواع دام می پردازد،دامپرور می گویند. دام دار:به شخص حقیقی و حقوقی که به نگهداری و پرورش یک یا چند نوع دام به روش سنتی می پردازد دام دار می گویند.
دامپروری صنعتی :دامپروری صنعتی به نگهداری و پرورش انواع دام های اهلی با استفاده از شیوه های پیشرفته دانش دامپروری و ساختمان ها و تاسیسات مناسب گفته می شود.اما در نیمه صنعتی اصول علمی کم وبیش درساخت و ساز ساختمانها وتاسیسات آن رعایت شده است و دراندازه نیازهای خود دارای تجهیزات لازم است.
دامپروری صنعتی :بنا به مدارک موجود سابقه دامداری در ایران به بیش از ۷ هزار سال میرسد. شاید شروع دامداری در ایران جهت دسترسی دامها به منابع علوفه به صورت شبانی و یا دام مهاجر و عمدتاً به صورت کوچ و ده نشینی بوده است. بتدریج در طی گذشت هزاران سال با توجه به نیاز زمان مراکز کشاورزی وسیع تر و در کنار آن شهرها ایجاد شده است.
علوم دامی تواناییهایی را در زمینه صنایع کشاورزی، مهارت در مباحث تئوری و عملی تولید و پرورش حیوان، امنیت محصولات غذایی، جنبههای اخلاقی کیفیت و امنیت غذایی، رفاه حیوان، تغییر روشهای قدیمی، و تلفیق تئوری و عملی مهارتهای صنعتی ارایه میکند. عمده مباحث در مهندسی علوم دامی دربارهٔ فیزیولوژی، تغذیه، ژنتیک واصلاح دام است. مبحث تغذیه دام به طور تخصصی شامل گرایشهای تغذیه نشخوارکنندگان وتک معدهای ها(خوک، اسب، طیور)میباشد. ژنتیک واصلاح دام در دو سطح سلولی-مولکولی (شناسائی حیوان دارای ژن مورد نظر با استفاده از مارکرها- تولید حیوانات ترانسژنیک) و همچنین در سطح روشهای اصلاح ژنتیک کمی به انتخاب حیوانات برتر از نظر سطح تولید و ماندگاری و یا مقاومت به بیماریها و شرایط سخت آب وهوائی میپردازد. فیزیولژی دام به طور اختصاصی در علوم دامی به بررسی و مطالعه نقش عوامل تغذیهای ومحیطی در بهبود تولید و تولید مثل دام برای بیشینه کردن فراوردههای دامی میپردازد. اما این بخش حاوی زیر واحدهای فیزولوژی رشد و فیزیولووژی گوارش نیز است.
آشیانه← به جایگاه نگهداری انواع پرندگان گفته می شود. اصطبل← به جایگاه نگهداری و پرورش گاو،گاومیش و انواع تک سمی ها گفته می شود. آغل← به جایگاه نگهداری و پرورش بز گفته می شود. دو سیستم در دامپروری داریم: 1- سیستم پرواربندی← پرورش و نگهداری دام های گوشتی که در یک مدت زمان مشخص(مثلا چند ماه) برای تولید گوشت پرورش داده می شوند.مثلا بره ای 27-26 کیلوگرمی تهیه می شود و مدتی نگهداری می شود تا وقتی که مثلا به 50 کیلوگرم برسد و وارد بازار مصرف شود(هر چه سن زیادتر شود تولید چربی هم بیشتر می شود و توجیه اقتصادی ندارد. بهترین وزن کشتار حدودا 50 کیلوگرم است و وزن80-70 کیلوگرم وزن مناسبی نمی باشد. 2-سیستم داشتی← که بیشتر در ارتباط با گوسفند است. از گوسفندهای ماده(میش)برای تولید نسل استفاده می شود. دام داشتی:کلیه دام هایی که برای پایداری نسل گله(بالغ و نابالغ)نگهداری می شوند را دام داشتی می گویند. (دام داشتی تشکیل شده از گروه میش و گروه بره های ماده و گروه کوچکی به نام قوچ (به ازای هر 30-20 ماده یک نر وجود دارد).در دوره های خاصی غذاهای خاصی به میش و قوچ می دهند وقوچ پس از خوردن غذاها در گله رها می شود و جفت گیری انجام می دهد.میش هایی که موفق به جفت گیری نشده اند قِصِر نام دارند.قِصِرها را در دوره های بعد بارور می کنند ویا گوشت آنها را وارد بازار مصرف می کنند.) دام آمیخته:به نتاج(فرزندان) بدست آمده از آمیختن دو یا چند نژاد گوناگون دام برای افزایش تولید،دام آمیخته یا دو رگه گفته می شود(پدر از یک نژاد و مادر از نژاد دیگر).